Tuổi thơ & Gia đình
1. Xuất thân nghèo khó, thiên bẩm hiếu động, say mê tự học
Thomas Alva Edison sinh ra tại Ohio, Mỹ trong một gia đình nghèo đông con. Cha làm lao động chân tay, mẹ từng là giáo viên ở Canada. Gia đình ông gặp nhiều biến cố, từng phá sản, phải chuyển nhà nhiều lần. Edison (ở nhà được gọi thân mật là “Tom”) nổi tiếng hiếu động, tò mò, thường xuyên phá đồ vật, đặt vô số câu hỏi “tại sao”, bị hàng xóm và thầy cô cho là “đứa trẻ rắc rối”.
Chị gái Tanya là người đầu tiên dạy Tom biết đọc, biết viết trước khi đến trường. Ngay khi chưa đến tuổi đi học, Edison đã bộc lộ khả năng thiên bẩm về tự học, ham tìm hiểu, khám phá và học từ chị Tanya.
2. Đam mê sách vở, tự học – vai trò người mẹ, bị đuổi học và tự học ở nhà
Lên bảy tuổi, Tom rất thích đọc sách, ngày ngày thường đến thư viện ở Port Huron đọc tất cả các loại sách mà thư viện có, từ lịch sử, vật lý, hóa học đến văn học. Edison chỉ đi học trường làng đúng 3 tháng, sau đó bị đuổi vì bị thầy cho là “đầu óc chậm phát triển”, phá phách với trò thí nghiệm hóa chất và dùng mã Morse để nhắc bài cho bạn.
Bị đuổi học, Tom dành gần như toàn bộ thời gian cho phòng thí nghiệm nhỏ dưới tầng hầm, say sưa đọc và làm các thí nghiệm về vật lý và hóa học, càng ngày càng đi sâu vào khoa học tự nhiên.
Trong suốt sáu năm liền, Tom học ở nhà với mẹ – bà Nancy Edison, người từng làm giáo viên lâu năm ở Canada. Mẹ không chỉ dạy con về học vấn, tri thức mà còn dạy về đạo đức, lối sống, cách làm người, dạy con nghiêm túc và rất khoa học. Đây là bước ngoặt lớn: nhờ mẹ, Edison phát triển tính tò mò, tự lập, không sợ thất bại khi khám phá thế giới.
3. Tự lập sớm, bạn đồng hành, rong ruổi nước Mỹ, học qua thất bại
12 tuổi, Edison đã tự đi bán báo, kẹo, sách dọc đường tàu để kiếm sống và nuôi đam mê khoa học. Ông dành mọi đồng tiền tiết kiệm để mua hóa chất, sách khoa học về tự mày mò thí nghiệm, nhiều lần gây nổ, cháy, thậm chí bị đuổi khỏi tàu vì làm bốc mùi hóa chất. Tom cũng may mắn gặp được Adam, người bạn đồng hành cùng rong ruổi qua nhiều tiểu bang Mỹ, cùng nhau làm lại từ đầu sau nhiều lần bị đuổi việc vì những sự cố ngoài ý muốn trong thí nghiệm và cuộc sống.
Nhưng chính tinh thần dám thử, dám sai đã đặt nền móng cho Edison trở thành nhà phát minh sau này.
4. Những thử thách đầu đời và bài học lớn
Edison từng bị mất thính lực nặng do tai nạn, nhưng ông không nản lòng mà xem đó là "lợi thế giúp tập trung vào sáng chế". Những năm đầu đời của Edison là bài học về sức mạnh của nghị lực, sự động viên đúng lúc từ người mẹ, và niềm đam mê học hỏi không ngừng – dù bị xã hội coi thường, Edison vẫn kiên trì theo đuổi con đường riêng.
Cơ duyên với nghề điện báo & khởi đầu con đường khoa học
- Khi còn làm bán báo và bánh trên tàu, Edison đã tự học cách vận hành máy điện báo (telegraph), từng cứu sống con trai trưởng ga tàu nên được cha cậu nhận làm học trò, dạy về điện tín. Đây là bước ngoặt lớn: Edison làm quen với công nghệ hiện đại nhất thời đó, tự chế tạo máy móc, học lập trình mã Morse, trở thành chuyên gia điện báo trẻ tuổi.
- Nhờ công việc điện báo, Edison đi khắp nước Mỹ, học hỏi kỹ thuật, làm quen các nhà phát minh khác và thử nghiệm nhiều ý tưởng sáng tạo đầu tiên. Công việc này vừa nuôi sống ông, vừa mở ra con đường khoa học và phát minh suốt đời.
Gia đình và con cái
Edison kết hôn hai lần: với Mary Stilwell (năm 1871) và Mina Miller (năm 1886). Ông có tổng cộng sáu người con: ba với người vợ đầu (Marion Estelle “Dot”, Thomas Alva Jr. “Dash”, William Leslie), ba với người vợ thứ hai (Madeleine, Charles và Theodore). Dù bận rộn với công việc sáng chế, Edison luôn dành sự quan tâm nhất định cho gia đình, đặc biệt khuyến khích các con học tập và sáng tạo. Hai người con trai của ông (Charles và Theodore) sau này đều trở thành nhà khoa học, kỹ sư và tiếp nối di sản của cha.
Hành trình lập nghiệp & Những phát minh vĩ đại
Edison bắt đầu làm việc ở bưu điện, nhà in, rồi kỹ thuật viên điện báo, nơi ông phát huy óc sáng tạo và tinh thần cầu tiến. Ông sáng lập phòng thí nghiệm Menlo Park nổi tiếng, nơi cho ra đời hàng trăm phát minh, bằng sáng chế. Edison có hơn 1.500 bằng phát minh – kỷ lục thế giới thời đó, tạo nên cuộc cách mạng công nghệ toàn cầu.
- Bóng đèn điện sợi đốt: Giải quyết bài toán chiếu sáng an toàn, tiết kiệm cho nhân loại, đưa thế giới sang kỷ nguyên ánh sáng.
- Máy ghi âm (Phonograph): Thiết bị đầu tiên ghi lại và phát ra âm thanh – mở đầu cho ngành công nghiệp thu âm và giải trí.
- Máy chiếu phim, máy quay phim: Đặt nền móng cho ngành điện ảnh hiện đại.
- Hệ thống phân phối điện: Edison là người xây dựng nhà máy phát điện đầu tiên trên thế giới tại New York.
- Ngoài ra còn có: Microphone, pin tích điện, thiết bị truyền tín hiệu điện báo tốc độ cao, máy tách quặng...
Edison là minh chứng cho chân lý: thành công không nhờ may mắn hay thiên tài bẩm sinh, mà nhờ lao động không biết mệt mỏi, “1% thiên tài + 99% mồ hôi nước mắt”.
Những hiểu lầm & bài học từ Edison
- Edison không phải là học sinh giỏi: Ông từng bị xem là “kém thông minh”, nhưng lại trở thành thiên tài thực thụ nhờ nghị lực và tự học.
- Không phát minh ra bóng đèn đầu tiên: Nhưng Edison là người hoàn thiện, thương mại hóa, và biến bóng đèn điện trở thành sản phẩm phổ biến toàn cầu.
- Đối mặt thất bại liên tục: Edison từng thử nghiệm hàng nghìn vật liệu, thất bại vô số lần trước khi thành công.
- Tinh thần học hỏi suốt đời: Edison không ngừng học hỏi, cập nhật tri thức mới, sẵn sàng thừa nhận sai lầm và làm lại từ đầu.
Famous Quotes by Thomas Edison
- "Genius is one percent inspiration and ninety-nine percent perspiration."
- "I have not failed. I've just found 10,000 ways that won't work."
- "Our greatest weakness lies in giving up. The most certain way to succeed is always to try just one more time."
- "There's a way to do it better – find it."
- "Many of life's failures are people who did not realize how close they were to success when they gave up."
- "The three great essentials to achieve anything worthwhile are: Hard work, Stick-to-itiveness, and Common sense."
Sách tham khảo đại chúng
Thomas Edison – Thiên tài bắt đầu từ tuổi thơ (bản ngày 17/2/2022)
Biên soạn: Rasmus Hoài Nam
Cuốn sách đi sâu vào tuổi thơ, con đường lập nghiệp và các phát minh vĩ đại của Edison, truyền cảm hứng về nghị lực vượt khó, sáng tạo không ngừng và tinh thần “không bao giờ bỏ cuộc”.