Tuổi thơ & Gia đình

Nikola Tesla sinh ra vào nửa đêm giữa ngày 9 và 10 tháng 7 năm 1856, tại làng Smiljan, thuộc Đế chế Áo-Hung (nay là Croatia), trong một gia đình người Serbia. Họ "Tesla" là tên của một loại rìu dùng trong nghề mộc truyền thống Serbia. Cha ông, Milutin Tesla, xuất thân từ một gia đình quân nhân nhưng đã từ bỏ trường quân sự để học trường thần học, trở thành linh mục. Khi Tesla ra đời, cha ông đang phục vụ tại giáo xứ Smiljan.

Milutin không chỉ là một linh mục mà còn là nhà văn và người cổ vũ mạnh mẽ cho giáo dục. Ông xuất bản nhiều bài báo thúc đẩy phổ cập giáo dục cho trẻ em và sự bình đẳng giữa các dân tộc. Cha của Tesla cũng là người thông thạo nhiều ngôn ngữ, có thể đọc thuộc lòng những đoạn văn dài và cả kinh thánh.

Nikola Tesla là con thứ tư trong năm người con. Về mẹ mình, ông từng viết: “Nếu mẹ tôi được sống ở một xã hội hiện đại hơn, có nhiều cơ hội hơn, chắc chắn bà đã đạt được nhiều thành tựu vĩ đại. Mẹ tôi đã phát minh và chế tạo ra rất nhiều dụng cụ, sản phẩm do mẹ dệt rất đẹp. Bà còn tự gieo hạt, trồng cây, tách lấy sợi, làm việc không biết mệt mỏi từ sáng sớm đến tối khuya. Hầu hết quần áo, đồ đạc trong nhà đều là sản phẩm của mẹ.”

Tesla lớn lên với niềm đam mê mãnh liệt dành cho sách vở, rất thích công việc biên mục sách ở thư viện địa phương. Sau cái chết bất ngờ của người anh trai (tai nạn ngã ngựa), Tesla trở thành người con trai duy nhất còn sống, nên cha ông rất mong muốn ông nối nghiệp làm linh mục. Nhưng niềm đam mê thí nghiệm, chế tạo và nghiên cứu đã giúp cha ông nhận ra: kỹ sư mới thực sự là con đường của Tesla.

Ngay từ khi đi học, Tesla đã khiến giáo viên kinh ngạc vì khả năng tính nhẩm tích phân trong đầu. Ông có trí nhớ siêu phàm, rất thích tháo lắp, khám phá các thiết bị điện, máy móc trong nhà chỉ để hiểu cách nó hoạt động.

Tesla học tại Đại học Kỹ thuật Graz và sau đó là Đại học Prague. Ông làm việc tại Tổng đài điện báo Budapest, nơi ông nảy ra ý tưởng về từ trường quay – nền tảng cho động cơ điện xoay chiều (AC motor) hiện đại.

Sự nghiệp, Thành tựu và Cuộc chiến Dòng điện

Năm 1882, Tesla chuyển đến Paris làm cho Công ty Edison. Đến năm 1884, ông sang Mỹ với chỉ bốn xu trong túi và một lá thư giới thiệu gửi Thomas Edison. Tesla làm việc ngắn hạn với Edison nhưng nhanh chóng tách ra do bất đồng về dòng điện: Edison bảo thủ ủng hộ dòng điện một chiều (DC), còn Tesla nhìn thấy tương lai ở dòng điện xoay chiều (AC).

Chính bất đồng này dẫn đến “Cuộc chiến dòng điện” nổi tiếng. Edison mở chiến dịch bôi nhọ AC, biểu diễn công khai việc giết động vật bằng điện AC để dọa công chúng. Tesla hợp tác với George Westinghouse, người nhận ra tiềm năng của hệ thống AC đa pha do Tesla sáng chế. Họ đã giành chiến thắng ngoạn mục khi chiếu sáng thành công Hội chợ Thế giới Chicago 1893 và xây dựng nhà máy thủy điện lớn đầu tiên tại Niagara Falls – khẳng định sự vượt trội của AC trong truyền tải điện năng đường dài.

Tesla nhập quốc tịch Mỹ năm 1891, cống hiến cả đời cho nghiên cứu, phát minh và biểu diễn khoa học. Ông nổi tiếng với các màn trình diễn tạo sét nhân tạo, thắp sáng bóng đèn không dây, trình diễn điều khiển từ xa...

Dù từng rất nổi tiếng, cuối đời Tesla sống cô độc, nghèo túng ở New York, chăm sóc bồ câu và miệt mài nghiên cứu đến khi qua đời năm 1943.

Những phát minh và đóng góp lớn

• Hệ thống dòng điện xoay chiều đa pha (Polyphase AC) – động cơ, máy phát, biến áp và lưới điện AC.
• Cuộn Tesla – máy biến áp cao tần cho truyền tải không dây, radio, tia X.
• Động cơ cảm ứng (Induction motor) – động cơ AC thực tiễn đầu tiên, ứng dụng rộng rãi trong công nghiệp hiện đại.
• Truyền tải không dây – thử nghiệm truyền điện, thông tin không dây, điều khiển từ xa (năm 1898), dự án tháp Wardenclyffe.
• Công nghệ radio – chứng minh truyền tín hiệu radio trước Marconi.
• Đèn huỳnh quang, đèn neon
• Tua bin không cánh (Tesla Turbine)
• Chụp X-quang sơ khai
• Nhà máy thủy điện Niagara Falls
• Ý tưởng khác: tạo ozone, đồng hồ tốc độ, loa phát thanh, radar, máy bay cất hạ cánh thẳng đứng (VTOL)...

Những hiểu lầm phổ biến

• Tesla không phải là người đầu tiên phát minh ra lý thuyết dòng điện xoay chiều. AC đã được nghiên cứu trước, nhưng ông là người hiện thực hóa và ứng dụng nó vào thực tiễn.
• Không phải là “cha đẻ duy nhất của radio”. Đây là thành quả của nhiều nhà khoa học như Marconi, Popov, Lodge...; dù Tesla thắng kiện về bằng sáng chế ở Mỹ.
• Không chế tạo được “tia tử thần” hay truyền điện miễn phí khắp thế giới. Tháp Wardenclyffe không bao giờ hoàn thành, “death ray” vẫn là ý tưởng chưa thực hiện.
• Không phải chỉ là thiên tài bị quên lãng và không được công nhận. Thời trẻ, ông rất nổi tiếng và được tôn trọng, nhưng cuối đời mới rơi vào quên lãng.
• Không chỉ là kỹ sư mà còn là nhà biểu diễn khoa học, nhà tư tưởng mơ mộng, đôi khi có xu hướng phóng đại khả năng.

Những câu nói nổi tiếng của Nikola Tesla (Famous Quotes)

• “If you want to find the secrets of the universe, think in terms of energy, frequency and vibration.”
• “The present is theirs; the future, for which I have really worked, is mine.”
• “I do not think you can name many great inventions that have been made by married men.”
• “Our virtues and our failings are inseparable, like force and matter. When they separate, man is no more.”
• “Let the future tell the truth, and evaluate each one according to his work and accomplishments. The present is theirs; the future, for which I have really worked, is mine.”
• “Of all things, I liked books best.”
• “The scientists of today think deeply instead of clearly. One must be sane to think clearly, but one can think deeply and be quite insane.”
• “Be alone, that is the secret of invention; be alone, that is when ideas are born.”

Nhận định: Điều gì làm nên một Nikola Tesla?

Tesla là hiện thân của trí tò mò vô hạn, óc tưởng tượng phi thường và lý tưởng hiến dâng trọn đời cho nhân loại. Ông là người cầu toàn, tự cho mình sứ mệnh “giải phóng các lực lượng tự nhiên vì lợi ích của loài người”. Khả năng hình dung chi tiết các sáng chế trong đầu, niềm đam mê với các con số, mô thức, cùng lối sống khắc kỷ, độc thân, khiến ông vừa là thiên tài, vừa là người lập dị.

Tesla mơ về những dự án vĩ đại: năng lượng không dây, hòa bình nhờ công nghệ, toàn cầu hóa thông tin... Ông nhạy cảm, lý tưởng hóa, không ham vật chất và gần như không có kỹ năng kinh doanh. Chính vì vậy, Tesla thường bị “hụt hơi” trước các đối thủ thực dụng hơn như Edison, Marconi.

Cuối cùng, Tesla để lại một di sản sáng tạo vĩ đại, cái giá của sự lý tưởng đến cùng và là cảm hứng cho biết bao thế hệ kỹ sư, nhà khoa học, người mơ mộng muốn thay đổi thế giới.