Tuổi thơ & Gia đình
1. Gốc gác quý tộc, tuổi thơ nhiều mất mát và ảnh hưởng gia đình
Lev Nikolayevich Tolstoy sinh ra trong một gia đình quý tộc lâu đời ở điền trang Yasnaya Polyana, miền Trung nước Nga. Mồ côi mẹ từ lúc lên 2 tuổi, bố ông luôn cố gắng dành nhiều tình cảm cho ông và các anh chị em. Chính người cha – một người thích săn bắn, yêu văn chương – ảnh hưởng rất lớn đến Lev Tolstoy về sau. Tolstoy thích vào rừng săn bắt cùng cha, và từ nhỏ đã có khả năng cảm thụ thơ văn tuyệt vời: cậu có thể học thuộc những bài thơ dài tới 180 dòng và đọc một cách mạch lạc, truyền cảm. Người bố thân yêu luôn khuyến khích Tolstoy yêu thích văn chương, phát huy năng khiếu thơ phú của mình.
Tuy vật chất đầy đủ nhưng tuổi thơ ông là chuỗi ngày cô đơn, nhiều dằn vặt, thiếu tình cảm gia đình thực sự.
2. Tuổi trẻ bất an, trăn trở, 4 năm chu du & sa ngã
Tolstoy nổi tiếng thông minh, nhạy cảm, nhưng lại học hành không xuất sắc, hay bị kỷ luật. Ở đại học Kazan, ông học luật rồi bỏ dở, luôn cảm thấy lạc lõng, không tìm thấy ý nghĩa cuộc đời. Sau khi bỏ học, ông dành 4 năm để đi chu du khắp nơi, sa vào cờ bạc, tiệc tùng, sống buông thả và nhiều lần lâm vào cảnh nợ nần.
3. Lột xác ở Kavkaz, chiến tranh và sáng tác “Đột Kích”
Thời gian ở Kavkaz là quãng đời Tolstoy trưởng thành nhất: ông hòa mình vào cuộc sống của người dân, thấu hiểu cuộc sống phức tạp, ý nghĩa của lao động và sự trưởng thành. Năm 1851, Tolstoy gia nhập quân đội, tham gia chiến tranh vùng Kavkaz và trận Sevastopol. Trải nghiệm chiến trường giúp ông khám phá tận cùng bản chất con người, lý tưởng sống và cảm thông cho số phận những người lính Nga nghèo khổ.
Tác phẩm “Đột Kích” (1851) ra đời khi Lev Tolstoy cùng một đội quân Nga đột kích vào làng Chechnya. Quan điểm phân tích của ông là muốn hiểu thế nào là lòng dũng cảm, người ta chiến đấu vì điều gì, và tại sao phải đối diện cái chết. Trong tác phẩm, ông viết: “Dũng cảm là biết cần phải sợ cái gì và không sợ cái gì.”
Càng đi sâu vào đời lính, Tolstoy càng thấy rõ sự lạc hậu về kinh tế, kỹ thuật quân sự dưới triều Nga Hoàng Nicholas I. Sĩ quan nhiều kẻ bất tài vì được thăng cấp theo ý thích Nga hoàng, lính Nga “dốt nát” phải ăn đói mặc rét với vũ khí tồi vì công quỹ bị đục khoét.
4. Giáo dục – Thành lập trường Yasnaya Polyana & bi kịch cải cách
Để giúp thay đổi tư tưởng nông nô, Tolstoy thành lập trường “Yasnaya Polyana” (1859–1862) trên trang viên của mình, thuê 11 giáo viên là sinh viên ưu tú về dạy. Tolstoy bất lực trước những rào cản xã hội, ông nhận ra trong chế độ ấy, chỉ có thể gieo hạt giống thiện lương – còn tài năng nông dân sẽ bị xã hội chôn vùi như kho báu vào lòng đất. Tolstoy không phải là một “ông tiên” để tạo phép màu giữ lại kho báu ấy, càng không thể thay đổi cả chế độ xã hội.
5. Hôn nhân, gia đình, khủng hoảng niềm tin & bi kịch cuối đời
Tolstoy kết hôn với Sofia Behrs, có 13 người con. Cuộc sống gia đình như một cơn lốc xoáy cuốn ông vào những thứ mà chính ông từng phê phán trong văn học. Ông trở thành chủ sở hữu nhiều ruộng đất, sống dư thừa của cải trong khi những người dân xung quanh chết đói rét. Tư tưởng ấy ngày càng đè nặng khiến ông cảm thấy cuộc đời mình vô nghĩa.
Vợ ông – vì muốn lo cho con cái sung túc – một mình quản lý tài chính, liên tục yêu cầu Tolstoy in ấn, bán bản quyền các tác phẩm để kiếm tiền, khiến ông ngày càng mệt mỏi về tinh thần, xem tác phẩm như công cụ kiếm sống. Các con lớn lên lại ăn chơi, sa đọa, vợ ông thì có những chính sách trừng trị hà khắc với những nông dân đốn trộm gỗ trong trang viên nhà ông.
Năm 1899, Tolstoy viết trong thư gửi bạn: “Giờ đây tôi thấy buồn cười mà nghĩ rằng, hóa ra tôi muốn sắp xếp cho các con sung sướng là tôi đã làm cho chúng một điều ác vô cùng lớn. Ông hãy nhìn thằng Andrey nhà tôi mà xem. Nó hoàn toàn không biết gì cả. Và bây giờ nó sống bằng tài sản của nhân dân mà tôi đã cướp đoạt của họ, và các con tôi lại tiếp tục cướp đoạt như thế. Giờ đây tôi thấy khủng khiếp khi nghe thấy tất cả những câu chuyện ấy, nhìn thấy tất cả những gì là lý tưởng sống của tôi... Giá như chúng thương tôi một chút.”
Con đường sáng tác & những tác phẩm bất hủ
Tolstoy là tác giả của những kiệt tác vĩ đại, đi sâu vào bản chất con người, chiến tranh – hòa bình, tình yêu, trách nhiệm, tín ngưỡng và sự cứu rỗi. Văn chương của ông không chỉ phản ánh hiện thực nước Nga mà còn mang giá trị phổ quát với nhân loại.
- Chiến tranh và Hòa bình (War and Peace, 1869): Đại sử thi đồ sộ về chiến tranh Napoléon, thân phận con người, triết lý sống – tình yêu, gia đình, dân tộc.
- Anna Karenina (1877): Bi kịch tình yêu, sự rạn vỡ của gia đình và xã hội quý tộc Nga cuối thế kỷ XIX.
- Phục sinh (Resurrection, 1899): Hành trình chuộc lỗi, phê phán pháp luật và xã hội bất công, đánh thức lương tâm.
- Tuổi thơ – Thời niên thiếu – Tuổi trẻ (trilogy): Những ám ảnh về trưởng thành, hoài nghi và dằn vặt nội tâm.
- Những truyện ngắn, truyện vừa triết lý: Cái chết của Ivan Ilyich, Ba cái chết, Sau quả cầu, Chúa sống giữa chúng ta, v.v.
Văn phong Tolstoy hùng tráng mà gần gũi, thấm đẫm triết lý sống, sức ám ảnh của sự thật, lòng trắc ẩn với người yếu thế, đi sâu vào bản chất tâm hồn con người – nơi ánh sáng luôn giằng co với bóng tối.
Những hiểu lầm & bài học từ Tolstoy
- Không chỉ là nhà văn: Tolstoy còn là nhà giáo dục, nhà triết học, nhà cải cách xã hội, nhà đạo đức – ảnh hưởng tới phong trào phản kháng bất bạo động của Gandhi, Martin Luther King Jr., và nhiều nhà tư tưởng thế giới.
- Cuộc đời nhiều biến động: Sau đỉnh cao văn chương, Tolstoy từ bỏ tài sản, sống giản dị, hướng về tâm linh, vận động chống lại bất công, bênh vực người nghèo, chống chiến tranh, đề cao tình thương.
- Khủng hoảng nội tâm: Tolstoy từng nhiều lần muốn tự tử vì hoang mang ý nghĩa cuộc đời, chỉ tìm thấy lối thoát khi sống vì người khác.
- Ảnh hưởng vượt thời gian: Tolstoy được xem là “lương tâm của nước Nga”, di sản sống mãi với nhân loại về tình yêu, sự bao dung, lòng vị tha.
Famous Quotes by Lev Tolstoy
- "Everyone thinks of changing the world, but no one thinks of changing himself."
- "The two most powerful warriors are patience and time."
- "If you want to be happy, be."
- "All, everything that I understand, I understand only because I love."
- "There is no greatness where there is not simplicity, goodness, and truth."
- "The sole meaning of life is to serve humanity."
- "True courage is to know what should be feared, and what should not."
Sách tham khảo đại chúng
Lev Tolstoy – Ánh sáng giữa bóng tối (bản ngày 17/2/2022)
Biên soạn: Rasmus Hoài Nam
Cuốn sách tái hiện hành trình nội tâm phức tạp, sự nghiệp văn chương vĩ đại và những trăn trở nhân sinh của Lev Tolstoy – biểu tượng vượt thời gian về lòng nhân ái, sự dũng cảm đối mặt với bóng tối của chính mình.