Tuổi thơ & Gia đình

Stephen Hawking sinh ra tại Oxford, Anh, trong một gia đình trí thức có truyền thống học thuật. Cha là Frank Hawking – nhà nghiên cứu y học, mẹ là Isobel Walker – một phụ nữ có ý chí mạnh mẽ. Ngay từ nhỏ, Hawking đã bộc lộ sự tò mò, niềm yêu thích khoa học, thường tháo rời mọi thứ trong nhà để khám phá nguyên lý hoạt động. Bạn bè gọi ông là "Einstein nhỏ".

Học tại Oxford và sau đó là Cambridge, Hawking không chỉ nổi bật về trí tuệ mà còn năng động, hài hước, đam mê toán và vật lý hơn là các môn thể thao. Những năm đại học, ông từng thừa nhận mình học khá lười biếng, chỉ học thực sự vào kỳ thi nhưng vẫn đạt loại xuất sắc.

Nghị lực vượt lên bệnh tật

21 tuổi, Stephen Hawking được chẩn đoán mắc bệnh xơ cứng teo cơ (ALS – Lou Gehrig’s disease), chỉ được dự đoán sống thêm hai năm. Đối diện với căn bệnh hiểm nghèo và nguy cơ tàn tật, ông từng suy sụp, nhưng sau đó quyết tâm sống hết mình cho khoa học và tình yêu. Hawking từng nói: “Khi đối mặt với nguy cơ cái chết sớm, tôi nhận ra cuộc sống đáng giá biết bao.”

Với ý chí phi thường và sự hỗ trợ của vợ đầu Jane Wilde, Hawking tiếp tục nghiên cứu, giảng dạy, sáng tạo, trở thành nguồn cảm hứng cho hàng triệu người trên thế giới.

Thành tựu khoa học tiêu biểu của Stephen Hawking

• A. Nghiên cứu lỗ đen (Black Holes):
  Hawking chứng minh rằng lỗ đen không “đóng kín hoàn toàn” mà có thể phát ra bức xạ (bức xạ Hawking), cuối cùng có thể bốc hơi và biến mất. Đây là sự kết nối giữa cơ học lượng tử và thuyết tương đối rộng, làm thay đổi hoàn toàn nhận thức về bản chất vũ trụ.
• B. Thuyết vạn vật (Theory of Everything):
  Hawking theo đuổi mục tiêu tìm ra một lý thuyết thống nhất giải thích mọi lực cơ bản trong tự nhiên – kết nối lực hấp dẫn, lực điện từ, lực hạt nhân mạnh và yếu. Dù chưa có lời giải trọn vẹn, ông là người đi tiên phong trong lĩnh vực này.
• C. Vũ trụ học lượng tử (Quantum Cosmology):
  Hawking phát triển mô hình không biên (no-boundary), giải thích vũ trụ không có điểm khởi đầu duy nhất, mở rộng tư duy về nguồn gốc và vận động của vũ trụ.
• D. Sách “Lược sử thời gian” (A Brief History of Time):
  Cuốn sách khoa học kinh điển giúp hàng triệu người tiếp cận tư duy vật lý hiện đại, truyền cảm hứng mạnh mẽ vượt qua biên giới tri thức và số phận.
• E. Phương trình Bekenstein–Hawking (Bekenstein–Hawking Entropy):
  Cùng với Jacob Bekenstein, Hawking phát triển phương trình nổi tiếng mô tả entropy của lỗ đen. Phương trình này cho thấy một lỗ đen có “nhiệt độ” và “độ hỗn loạn” (entropy) tỷ lệ với diện tích bề mặt chân trời sự kiện (event horizon), không phải với thể tích.
  Phương trình: S = ( k_B c³ A) / (4 ℏ G)
  Ý nghĩa: Đây là cây cầu đầu tiên giữa thuyết hấp dẫn (thuyết tương đối), cơ học lượng tử và nhiệt động lực học. Nó đặt nền tảng cho vật lý hiện đại về lỗ đen và vũ trụ học, mở ra hướng nghiên cứu thông tin, entropy và bản chất của không gian-thời gian trong vũ trụ.

Những giải thưởng & sự vinh danh

• Huân chương Companion of Honour (CH), Anh quốc – danh hiệu quý giá của Hoàng gia Anh dành cho người có cống hiến lớn cho đất nước.
• Giải thưởng Wolf về Vật lý (Wolf Prize in Physics, 1988) – cùng Roger Penrose vì công trình về vũ trụ học và lỗ đen.
• Huy chương Copley của Hội Hoàng gia Anh (Copley Medal, 2006).
• Huy chương Albert Einstein (Albert Einstein Medal, 1979).
• Hơn 12 tiến sĩ danh dự từ các trường đại học lớn trên thế giới.
• Hội viên Hội Hoàng gia Anh (Fellow of the Royal Society, FRS), Viện Hàn lâm Khoa học Mỹ, Pháp, và nhiều quốc gia.
• Bức tượng và tên ông đặt cho nhiều giải thưởng, học bổng, hành tinh, tòa nhà, trung tâm nghiên cứu… trên toàn thế giới.

Đời sống riêng tư & Gia đình

Stephen Hawking từng trải qua hai cuộc hôn nhân, có ba người con. Đời sống riêng tư của ông nhiều thăng trầm nhưng ông luôn giữ tinh thần lạc quan, hài hước. Hawking nổi tiếng với các phát biểu truyền cảm hứng, tham gia nhiều bộ phim khoa học đại chúng, xuất hiện trong các chương trình truyền hình như “The Simpsons”, “The Big Bang Theory”.

Những hiểu lầm phổ biến

• Không phải “Einstein mới”: Dù được ví như Einstein của thời đại, Hawking có hướng nghiên cứu riêng và cống hiến độc đáo.
• Không phát minh ra thuyết vạn vật hoàn chỉnh: Dù dành cả đời theo đuổi, thuyết này vẫn là khát vọng chung của vật lý hiện đại.
• Không phải là “nhà khoa học gắn liền với chiếc xe lăn”: Ông còn là diễn giả, tác giả, người truyền cảm hứng sống vượt lên số phận.

Sách tham khảo đại chúng

Stephen Hawking – Người đàn ông phi thường, một thiên tài vĩ đại và cha đẻ của thuyết vạn vật
Biên soạn: Joel Levy – Lê Thị Nhàn dịch 22/06/2022
Cuốn sách truyền cảm hứng về nghị lực, trí tuệ, sự sáng tạo không giới hạn, mở ra tầm nhìn mới về vũ trụ và số phận con người.