Tuổi thơ & Gia đình

1. Gốc gác nghèo khó, tuổi thơ cơ cực

Anton Pavlovich Chekhov sinh ra trong một gia đình bán tạp hóa nhỏ tại Taganrog, miền Nam nước Nga. Bố là nông dân được giải phóng, mẹ là con gái nhà buôn. Gia đình đông con, cuộc sống bấp bênh, bố nghiêm khắc và từng phá sản khiến cả nhà phải chuyển lên Moskva khi Chekhov mới 16 tuổi.
Từ nhỏ, Chekhov đã phải phụ giúp bố bán hàng, chịu cảnh đói nghèo, luôn sống trong mặc cảm về địa vị xã hội thấp. Những cái khổ vì nghèo túng đôi khi khiến Chekhov mơ ước được làm giàu như một số thương nhân ở Taganrog. Tuy vậy, mỗi lần nhớ lại những ngày ngồi sau quầy hàng, cảm giác ghẻ lạnh, xa lạ lại quay về với cậu. Mùi chuột trong gian hàng tạo cho cậu cảm giác ghê tởm và rồi giấc mơ buôn bán làm giàu nhanh chóng tan biến.
Để khuây khỏa cô đơn và thực hiện ước mơ, Chekhov xin thẻ đọc thường xuyên ở thư viện thành phố. Thử thách đầu tiên là nếu muốn mượn sách, cậu phải đặt cọc 2 rúp – việc chẳng dễ dàng gì với một đứa trẻ nghèo. Nếu sân khấu là đam mê của Chekhov năm 14-15 tuổi thì sách lại trở thành tình yêu lớn khi bước vào tuổi trưởng thành.

2. Ý chí học tập & tự lập từ sớm

Chekhov rất ham học, nổi bật về môn văn, tự đọc sách cổ điển và học tiếng Hy Lạp, Latin. Khi gia đình chuyển lên Moskva, ông phải ở lại quê một mình hai năm, tự học, tự kiếm sống để hoàn thành trung học, rồi mới lên đoàn tụ cùng gia đình.
Ý chí vượt khó, tự lập, từng trải với cảnh “thảo nguyên hoang vắng” in sâu trong tâm hồn, tạo nên nền tảng nhân cách của ông.

3. Học y và nuôi sống gia đình bằng viết văn

Lên đại học, Chekhov học ngành y ở Moskva nhưng vừa học vừa viết truyện ngắn, ký hài cho các tạp chí để kiếm tiền nuôi cả nhà. Tác phẩm ký tên bút danh khác nhau, đôi khi nhận nhuận bút rất rẻ mạt, chỉ mong đủ sống và giúp bố mẹ, các em ăn học.
Chính những năm tháng khó khăn này rèn luyện cho ông văn phong giản dị, hóm hỉnh, tinh tế và đồng cảm sâu sắc với người nghèo khổ, bị gạt ra ngoài lề xã hội.
Anton nhận ra rằng túng bấn với anh không thành vấn đề. Bởi chỉ cần cố gắng là anh có đủ tiền để nuôi sống cả gia đình. Nhưng anh không thể chịu được những lời lẽ xúc phạm và khinh bỉ. Các tòa soạn thường đối xử với những tác giả trẻ không tên tuổi một cách thô lỗ. Nó chẳng khác nào những người ăn mày đi xin của bố thí.

4. Tình yêu lặng lẽ, gia đình nhỏ

Chekhov dành cả tuổi trẻ cho việc học, làm bác sĩ và viết văn nên tình yêu của ông thường thầm lặng. Mãi đến những năm cuối đời, khi ngoài 40 tuổi ông mới kết hôn với nữ diễn viên Olga Knipper – người đồng điệu tâm hồn nghệ sĩ. Nhưng cũng vì sức khỏe yếu ông thường phải ở một nơi khá xa nơi Olga làm việc nên cả hai vợ chồng thường xa cách, không có con cái. Chekhov sống giản dị, gắn bó với mẹ và các em.

5. Nhân cách và tấm lòng nhân ái

Trong suốt cuộc đời, Chekhov tận tụy giúp sức người nghèo, khám chữa bệnh miễn phí, dùng tiền của mình để giúp đỡ người khó khăn, và dùng văn chương để phê phán thói tham quan bóc lột dân. Có lần, Chekhov viết: “Thật là hay nếu sau khi chết, mỗi chúng ta đều để lại cho đời được một trường học, một giếng nước hay một cái gì tương tự như thế để đời chúng ta không bị rơi vào vĩnh cửu một cách vô ích.”

6. Trích thư gửi em gái

Trong lá thư viết tay cho em gái, ông viết: “Em nói với mẹ rằng mặc chó có sủa và ấm samovar có réo thế nào thì chắc chắn sau mùa thu sẽ đến mùa đông, và sau thời trẻ trung là đến kì già lão, hết phúc rồi lại họa và ngược lại. Con người không hề khỏe mạnh, vui vẻ suốt đời được, lúc nào cũng có thể gặp mất mát và không thể tránh được cái chết, dù có là Alexander Đại đế xứ Macedonia đi chăng nữa cũng vậy mà thôi. Cần phải sẵn lòng đón nhận mọi thứ... chỉ cốt một điều là làm tròn nghĩa vụ, tùy theo sức của mình. Ngoài ra thì không cần gì nữa.”

Con đường sáng tác & những tác phẩm bất hủ

Chekhov vừa là bác sĩ giỏi vừa là nhà văn xuất sắc. Ông quan niệm “y học là vợ hợp pháp, văn chương là tình nhân”, cả hai nuôi dưỡng tâm hồn và nhân cách ông.
Chekhov nổi tiếng nhờ hàng trăm truyện ngắn, truyện vừa, tiểu phẩm kịch phản ánh hiện thực nước Nga cuối thế kỷ XIX, thấm đẫm tinh thần nhân văn và triết lý sâu sắc về số phận con người.

• Thảo nguyên (The Steppe, 1888): Tác phẩm nổi bật mô tả cảnh sắc và tâm trạng con người giữa thiên nhiên bao la, là ẩn dụ về đời người nhiều giông tố, cô đơn nhưng vẫn khát khao hy vọng.
• Chú Vanya (Uncle Vanya): Kịch phẩm kinh điển về nỗi thất vọng, chán nản và lặng lẽ tiếp tục sống của những con người “bình thường”.
• Ba chị em (Three Sisters): Nỗi nhớ quê, giấc mơ đổi đời và sự bế tắc hiện thực.
• Vườn anh đào (The Cherry Orchard): Bi kịch tan rã, thay đổi của gia đình quý tộc Nga trước làn sóng xã hội mới.
• Gull (Hải Âu), The Duel, Ward No.6, The Lady with the Dog…

Văn phong Chekhov tinh tế, giản dị, nhiều tầng nghĩa, khắc họa sâu sắc số phận con người nhỏ bé, yếu đuối nhưng luôn biết ước mơ, hướng thiện. Tác phẩm của ông ảnh hưởng mạnh tới văn học hiện đại châu Âu và thế giới.

Sách tham khảo đại chúng

Anton Chekhov – Thảo nguyên không bình lặng (bản ngày 17/2/2022)
Biên soạn: Rasmus Hoài Nam
Cuốn sách khắc họa tuổi thơ khốn khó, hành trình trở thành bác sĩ, nhà văn lớn, những đóng góp âm thầm và triết lý sâu sắc của Anton Chekhov về nhân sinh – từ đó truyền cảm hứng sống thiện lương, giản dị và biết đồng cảm với mọi người.