Tuổi thơ & Gia đình
Ngay khi Alfred Nobel chào đời, đại họa đã ập đến: gia đình ông bị cháy rụi tài sản, từ một tầng lớp trung lưu trở nên nghèo khổ. Thế nhưng, cha ông – Immanuel Nobel – vẫn giữ niềm đam mê mãnh liệt với khoa học, đặc biệt là các loại thuốc nổ, không ngừng mày mò sáng tạo trong cảnh khốn khó.
Khi không nhận được sự ủng hộ của chính phủ Thụy Điển cho công trình của mình, Immanuel đã quyết định sang Saint Petersburg (Nga) tiếp tục nghiên cứu. Sau 5 năm nỗ lực ở Nga, ông thành công với phát minh về mìn và thủy lôi, xây dựng nhà máy sản xuất vũ khí và đón cả gia đình đoàn tụ, tạo nên nền tảng mới cho tương lai Alfred.
Từ nhỏ, Alfred Nobel đã đặc biệt yêu thích đọc sách. Bố ông nhận ra khả năng ngoại ngữ thiên phú, khi mới mười bốn tuổi đã có thể dịch các tác phẩm của Voltaire sang tiếng Nga, tiếng Đức, tiếng Pháp, đồng thời thành thạo cả tiếng Anh. Dưới sự khuyến khích của cha, ông và các anh em được tham gia làm việc trong nhà máy thuốc nổ, nuôi dưỡng niềm đam mê khoa học và khám phá.
Cha ông nhận thấy tố chất vượt trội của Alfred nên đã quyết định cho ông đi du học Mỹ. Dù yêu thích văn chương, Alfred luôn phải sống trong giằng xé giữa đam mê ấy và trách nhiệm tiếp nối sự nghiệp nghiên cứu khoa học, đặc biệt là thuốc nổ, của gia đình.
Sự nghiệp, Phát minh & Khúc quanh cuộc đời
Sau thời gian học tập, trở về từ Mỹ, Alfred Nobel cùng gia đình tiếp tục nghiên cứu, phát triển các loại vũ khí mới. Phát minh thủy lôi mới của ông giúp Nga Hoàng tăng sức mạnh quân sự, nhưng cũng làm dấy lên những trăn trở nội tâm về chiến tranh – giữa thiện và ác, giữa sự sáng tạo phục vụ hòa bình hay tàn phá.
Tuy nhiên, biến cố lớn lại đến khi nước Nga thất bại, gia đình Nobel lại phá sản lần thứ hai. Sức khỏe Immanuel suy yếu, cả nhà lại phải chia cách, Immanuel trở về Thụy Điển. Trước lúc đi, ông nhắn nhủ: “Các con đừng thất vọng, mùa đông qua mùa xuân lại tới, miễn là các con có đủ niềm tin và nghị lực để vượt qua tất cả.”
- Dynamite: Ngày 14/10/1863, Alfred Nobel được trao bản quyền sáng chế thuốc nổ nitroglycerin tại Thụy Điển, rồi ở Anh, Bỉ, Pháp. Tuy nhiên, việc sản xuất và vận chuyển nitroglycerin gặp nhiều khó khăn vì quá dễ nổ, liên tiếp xảy ra tai nạn thảm khốc – chính em trai ông cùng ba người khác đã mất trong một vụ nổ tại phòng thí nghiệm.
- An toàn là ưu tiên: Sau thảm kịch ấy, ông tập trung nghiên cứu để cải thiện độ an toàn, thậm chí cho xây dựng lại phòng thí nghiệm trên một con thuyền nổi giữa hồ Malaren để tránh thiệt hại nếu có nổ lớn.
- Đột phá dynamite: Nắm bắt nhu cầu sử dụng an toàn, Alfred Nobel đã chế tạo thành công dynamite – một dạng nitroglycerin rắn, ít nguy hiểm hơn, dễ vận chuyển và sử dụng rộng rãi trong khai mỏ, xây dựng đường sắt… Cả thế giới biết đến tên tuổi Nobel khi ông chưa tròn 30 tuổi.
Thay vì chỉ tập trung vào các hợp đồng vũ khí, ông hướng đến cung cấp thuốc nổ cho các ngành công nghiệp dân sự, hy vọng phát minh của mình sẽ giúp xây dựng chứ không chỉ phá hủy. Song, dư luận nhiều nơi vẫn chỉ trích mạnh mẽ các nhà máy thuốc nổ của ông vì những vụ nổ chết người khi vận chuyển không đúng quy trình.
Bản thân Alfred Nobel luôn sống trong nỗi đau và sự giằng xé – đam mê văn chương và triết học, nhưng số phận lại cuốn ông vào vòng xoáy của khoa học kỹ thuật, của vũ khí và thuốc nổ, để rồi suốt đời ông tìm kiếm ý nghĩa thực sự của đóng góp và trách nhiệm cá nhân với nhân loại.
Bản di chúc bất hủ & Hành trình giải Nobel
Khi tuổi già và bệnh tật ập đến, Nobel bỗng nhận ra: sau khi chết, con người chẳng còn lại gì ngoài sự trân trọng và nhớ thương từ người sống. Ông từng nói: "Thể xác mất đi, linh hồn cũng mất. Điều còn lại chỉ là sự nhớ nhung trân trọng của những người còn sống." Chính cảm giác ấy đã thôi thúc ông viết nên bản di chúc lịch sử tại Paris năm 1895, để lại gần như toàn bộ tài sản thành lập Quỹ hòa bình Nobel.
Bản di chúc gặp nhiều tranh cãi, bị gia đình và xã hội phản đối, kiện tụng pháp lý kéo dài nhiều năm. Nhưng vượt qua tất cả, Quỹ Nobel vẫn ra đời – trở thành biểu tượng vinh danh tri thức, cống hiến, hòa bình và lòng nhân ái toàn cầu.
Đó là quyết định lớn lao nhất đời ông, một hành trình đấu tranh giữa lương tâm, trách nhiệm xã hội và khát vọng để lại giá trị trường tồn cho nhân loại.
Những hiểu lầm phổ biến
- Không chỉ là “cha đẻ thuốc nổ”: Nobel còn là doanh nhân tài ba, nhà từ thiện, và người thúc đẩy giáo dục khoa học hiện đại.
- Bản di chúc gặp nhiều tranh chấp: Việc thực thi ý nguyện bị trì hoãn, gia đình và xã hội phản đối, thậm chí kiện ra tòa.
- Không sáng lập Giải Nobel Kinh tế: Giải này do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển lập năm 1968, mang tên Nobel để tôn vinh di sản của ông.
- Bị gọi là “kẻ buôn cái chết”: Nhưng kỳ thực, Nobel luôn mong khoa học phục vụ hòa bình và nhân văn, không phải hủy diệt.
Những câu nói nổi tiếng của Alfred Nobel (Famous Quotes)
- "If I have a thousand ideas and only one turns out to be good, I am satisfied."
- "Contentment is the only real wealth."
- "My dynamite will sooner lead to peace than a thousand world conventions."
- "Hope is nature's veil for hiding truth's nakedness."
Sách tham khảo đại chúng
Alfred Nobel và bản di chúc bất hủ (bản ngày 17/2/2022)
Biên soạn: Rasmus Hoài Nam
Cuốn sách đi sâu vào tâm tư, triết lý sống và hành trình “tìm lại nhân cách” của Alfred Nobel, từ một nhà sáng chế gây tranh cãi trở thành biểu tượng bất tử cho hòa bình, trí tuệ và lòng trắc ẩn toàn cầu.